Jak głosi legenda, królewicz Emeryk nosił na piersi relikwie Krzyża Świętego, tego, na którym ukrzyżowana Chrystusa. Był właśnie na polowaniu w Górach Świętokrzyskich, gdy ukazał mu się jeleń z podwójnym krzyżem na głowie między rogami, a później Anioł, który nakazał królewiczowi zostawić Święte Drzazgi na górze, właśnie, dlatego król Bolesław Chrobry kazał zbudować na tym miejscu kościół i klasztor i sprowadził zakonników benedyktynów. Miejsce to stało się celem pielgrzymek i od Świentych relikwii zostało nazwane Świętym Krzyżem a całe góry Górami Świętokrzyskimi.
Dziś ten szczyt nazywany jest Łysą Górą albo Łyścem i wraz z Łysicą wchodzi w skład Pasma Łysogór. Nie są to imponujące szczyty (593 i 611 m n. p. m., ale całe góry Świętokrzyskie wypiętrzyły się przed setkami milionów lat i wraz z Sudetami są najstarszym górotworem w Polsce.
Na Święty Krzyż można dotrzeć szlakiem z Nowej Słupi przez Puszczę Jodłową. Szlak na górę nazywany jest Drogą Królewską i po drodze mija się kamienny posąg zwany Pielgrzymem albo św. Emerykiem. Na szczycie do dziś stoją zabudowania dawnego kościoła i klasztoru benedyktynów.
